Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Burdygiel" to konstrukcja wykonana z metalowych prętów, na których na rzemieniach zawieszone zostały nadmuchane gumowe poduszki. Praca powstała w oparciu o kostium do spektaklu na podstawie sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza „Wariat i zakonnica", której premiera odbyła się w 1963 roku w autorskim teatrze Tadeusza Kantora Cricot 2. Sam obiekt powstał w 1969 roku, na wystawę Peinture Moderne Polonaise w Musée Galliera w Paryżu.

„Wariat i zakonnica" był trzecim dramatem Witkacego wystawionym w Teatrze Cricot 2. Kantor zrealizował w spektaklu swoją ideę Teatru Zerowego polegającą na pozbawieniu przedstawienia akcji, dziania się. Była to próba przełożenia języka plastyki na teatralny. W grze aktorskiej łączyło się to z operowaniem stanami, które sprowadzają ekspresję „do zera”, a więc niechęcią, apatią, monotonią, zobojętnieniem, śmiesznością czy banalnością. W przedstawieniu było to dodatkowo wzmacniane powtórzeniami, które doprowadzały widownię do znudzenia lub wręcz szaleństwa uwalniającego emocje. Głównym elementem „Wariata i zakonnicy" była skonstruowana ze składanych krzeseł Maszyna Zniszczenia, Aneantyzacyjna – wprawiona w ruch zabierała przestrzeń i możliwość ruchu aktorom, co prowadziło do eliminacji akcji. Jednocześnie wydający klekoczący dźwięk ruch krzeseł zagłuszał tekst, utrudniając, czy wręcz całkowicie uniemożliwiając komunikację. Kantor dąży w przedstawieniu do osiągnięcia „czystego” szaleństwa.

Istotne miejsce w Teatrze Cricot 2 odgrywały zarówno dekoracje jak i kostiumy. Artysta sięgał po przedmioty znalezione, „przedmioty niższej rangi”, które uważał za bardziej wartościowe. Wyrywał je z codziennych uzależnień i kontekstów, tworząc z nich ambalaże, w które aktorzy nie byli ubrani, a uwikłani. Jak, odwołując się do słów Kantora, pisał Piotr Krakowski, „Kostium ma pomagać szczególnej metamorfozie aktora, który powinien być >>obnażony i wystawiony niemal na szyderstwo i pośmiewisko. Jaskrawy makijaż, cyrkowe formy wyrazu, przewrotność sytuacji, skandalizowanie, niespodzianka, szok, skojarzenie wbrew zdrowemu rozsądkowi, pronuncjacja sztuczna i nienaturalna<< muszą kontrastować z rzeczywistością iluzyjną, zachować swoją niezależność, autonomię, swoją odrębność i sztuczność” (Piotr Krakowski, „Kantorowskie kostiumy", fragment tekstu z katalogu wystawy „Tadeusz Kantor. Fantomy realności", Kraków 1996). Zabiegi te służyć miały realizacji idei Teatru Zerowego. Niektóre kostiumy tak, jak omawiany „Burdygiel", a także dwa inne do spektaklu „Nosorożec" oraz praca „Edgar Wałpor - człowiek z walizkami", które również znajdują się w zbiorach Muzeum Sztuki, stały się z czasem autonomicznymi dziełami sztuki.

Dorota Stolarska-Kultys