Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Neutronikony to przedmioty zbudowane z soczewek, włączające procesy fotooptyczne w obręb dzieła sztuki. Zderzają odbiorcę z odwróconym i zwielokrotnionym obrazem rzeczywistości. Inspirują do aktywnej postawy wobec świata. Neutrikony są instrumentami nieszkodliwej percepcji rzeczywistości, czyli takiej, która nie prowadzi do zmian zgubnych dla środowiska. Artysta rozwijał teorię działania neutralnego, którego celem miało być powstrzyma- nie ludzkości przed samozniszczeniem.

W tekście O działaniu neutralnym z 1967 r. Jerzy Rosołowicz podejmuje kwestie osadzenia sztuki w działaniu społecznym i jej relacji wobec natury. Natura, czyli harmonijny zbiór „form o funkcji bezwzględnej“, zostaje przeciwstawiona „formom względnym” – postępowi, technicyzacji życia, rozwojowi osiągnięć naukowych.

W obliczu zbliżającej się katastrofy, do której prowadzi „działanie celowe”, Rosołowicz postuluje działanie neutralizujące wartości ujemne cywilizacji. Tylko bowiem natura i mechanizmy jej działania pozwalają ocalić świat.

Neutronikony – szklane tafle z przyczepionymi uszkodzonymi soczewkami lub pryzmami, które artysta pozyskiwał jako odpady z jednej z wrocławskich fabryk, są przykładem modelowych urządzeń do oglądania rzeczywistości. Zarówno w nich, podobnie jak w neutronach atomu, obojętnych elektrycznie cząstkach, jak i w samej przyrodzie tli się zalążek śmierci, „groźnego i niebezpiecznego trupiego jadu”. Średni czas życia neutronu swobodnego wynosi ok. 15 minut.

Magdalena Ziółkowska (Cytat za: Korespondencje. Sztuka nowoczesna i uniwersalizm, red. Jarosław Lubiak, Małgorzata Ludwisiak, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2012, s. 618).