Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Pejzaż łódzki od strony Retkini" to kompozycja na papierze. Cała powierzchnia wypełniona jest poziomymi strugami akwareli w kolorze zieleni, ugru, cynobru oraz diagonalnymi „cieniami” rysowanymi kredką. Mniej więcej w połowie obrazu „na horyzoncie” czarną kredką zaznaczone zostały kontury niskich domów, kominów fabrycznych i drzew. Praca nosi cechy kubizmu analitycznego. Zabudowania rozbite zostały na zgeometryzowane, luźno ze sobą powiązane płaszczyzny. Bryły przenikają się, bywają niedookreślone lub zatarte, rozpoznawalne przede wszystkim poprzez skojarzenia z tym, co znane. Mimo pozornie abstrakcyjnego charakteru kompozycji to rzeczywisty, choć znacznie uproszczony, widok Retkini. W swoich pejzażach Strzemiński często odnosił się do istniejących miejsc, w wielu z nich można nawet rozpoznać bardzo konkretne budynki.

Kubizm zajmował istotne miejsce w myśli i analizach Władysława Strzemińskiego. W swoich tekstach teoretycznych oraz podczas wykładów często podkreślał jego pionierski i rewolucyjny z perspektywy upadku realizmu charakter. Postrzegał go jako punkt wyjścia i podstawę szeroko rozumianych przeobrażeń języka sztuki XX wieku. W tekście „Sztuka nowoczesna w Polsce" pisał, że kubizm stanowi „zdecydowaną granicę sztuki nowoczesnej. […] Nie ma dostępu do pełnego zrozumienia epoki obecnej ten, kto nie zdobył trwałej dyscypliny kubizmu.” (J. Brzękowski, L. Chwistek, P. Smolik, W. Strzemiński, „O sztuce nowoczesnej", Łódź 1934) . Jak zaważyła Janina Ładnowska, kubizm zawierał w sobie według Strzemińskiego cechy właściwe sztuce nowoczesnej takie jak: kontrasty faktur, różnice i związek kształtów, łączenie brył przez wzajemne przenikanie, przekraczanie granic przedmiotów, organizację form czy analizę formy pozwalającej na przejście do wartości plastycznych. (J. Ładnowska, „Budowniczego dzieło otwarte", w: „Władysław Strzemiński. W setną rocznicę urodzin", Łódź 1993). Był to dla niego istotny, lecz przejściowy etap, który obok konstruktywizmu, puryzmu i neoplastycyzmu odegrał niebagatelną rolę w kształtowaniu się koncepcji unizmu w malarstwie sformowanej przez artystę w 1927 roku.

Strzemiński wracał do kubizmu na wszystkich etapach swojej twórczości. Przed wojną malował przeważnie inspirowane nim obrazy olejne – pejzaże, martwe natury i portrety. Kompozycja „Pejzaż łódzki od strony Retkini" to praca znacznie późniejsza. W przeciwieństwie do nich nie powstała w technice olejnej, ale na papierze przy użyciu akwareli. To mogło być wynikiem trudnej dostępności materiałów i niełatwej sytuacji finansowej artysty w okresie wojny, którą Strzemiński spędził w Łodzi.