Aleksander Gierymski
Artysta obecnie uznawany jest za jednego z najznamienitszych malarzy polskich końca XIX stulecia, jednak nie został nigdy w pełni doceniony przez mu współczesnych. Był doskonałym obserwatorem, czego dowodem są jego kompozycje realistyczne, jednocześnie jednak czułość na niuanse światła czyniła go znakomitym kolorystą i jednym z najważniejszych malarzy luministycznych.
Aleksander Gierymski przyszedł na świat w Warszawie. Naukę malarstwa rozpoczął w Klasie Rysunkowej w 1867 roku. Wiosną następnego roku wyjechał do Monachium, gdzie studiował jego brat Maksymilian (obecnie uznawany za jednego z najważniejszych przedstawicieli realizmu w sztuce polskiej). Początkowo Aleksander uczył się w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1870 roku przez kolejne dwa lata jego nauczycielem był Karl von Piloty, ceniony pedagog, autor kompozycji historycznych. Biografowie Gierymskiego zgodnie uznają, że istotny dla rozwoju jego twórczości był wyjazd do Włoch w 1871 roku, podczas którego zwiedził m.in. Wenecję. W 1873 roku po ukończeniu nauki w monachijskiej Akademii Gierymski zamieszkał w Rzymie, gdzie towarzyszył zmagającemu się z rozwijającą się chorobą płuc bratu. Z Wiecznym Miastem pozostał związany przez blisko sześć kolejnych lat. Po śmierci brata oraz ojca artysta powrócił w 1875 roku do Warszawy w celu uregulowania spraw osobistych. Od 1876, mieszkając ponownie we Włoszech, rozpoczął prace nad dwiema wersjami tematu Siesta włoska, a także nad słynnym obrazem W altanie.
W 1879 roku Gierymski powrócił do Warszawy, gdzie pozostał do 1884 roku. Był to okres w jego twórczości obfitujący w doskonałe prace utrzymane w nurcie realistycznym. Powstały wówczas m.in.: Żydówka z pomarańczami (1880-81), Brama na Starym Mieście (1883), czy Powiśle (1883). Współpracował jako ilustrator z warszawskimi czasopismami, utrzymywał również znajomość ze Stanisławem Witkiewiczem, co owocowało publikacjami rysunków na łamach periodyku "Wędrowiec".
W 1888 Gierymski zamieszkał ponownie w Monachium. Tu nastąpił kolejny zwrot w jego twórczości. Artysta rozpoczął eksperymenty z malarstwem nokturnowym. Rezultatem były doskonałe obrazy Plac Maksymiliana Józefa w Monachium w nocy oraz Plac Wittelsbachów w Monachium w nocy.
Dzięki zleceniu otrzymanemu od swojego znajomego z czasów studiów w Akademii, hrabiego Ignacego Korwin-Milewskiego, w 1890 roku Gierymski wyjechał do Paryża. Tu powstała zamówiona Opera paryska nocą, a także Luwr w nocy i Wieczór nad Sekwaną. Ten ostatni został zaprezentowany na wystawie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Podczas pobytu w Krakowie Gierymski był wielokrotnym gościem Włodzimierza Tetmajera w pobliskich Bronowicach. Powstałe wówczas realistyczne kompozycje utrzymane w duchu młodopolskiej ludyczności, jak np. Trumna chłopska (1894-95) należą dziś do kanonu malarstwa polskiego tego okresu.
Ostatnie lata życia Gierymskiego były czasem jego wzmożonej mobilności. Po krótkim pobycie we Włoszech, w 1896 roku ponownie zamieszkał w Monachium, by w 1897 powrócić do Italii. Rok obfitował w liczne podróże po kraju, w trakcie których artysta odwiedził m.in. Sycylię, a także Wybrzeże Amalfitańskie i toskańską Sienę. Pomiędzy 1898 a 1900 rokiem stworzył serię prac zainspirowanych włoską architekturą i krajobrazami, ale także światłem Południa. Powstały m.in. Bazylika św. Marka w Wenecji, Katedra w Amalfi, Pinie przy Villa Borghese w Rzymie. Aleksander Gierymski zmarł w rzymskim szpitalu psychiatrycznym na początku marca 1901 roku.
W kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi znajduje się sześć prac artysty.
Maria Milanowska
