Audio

“W pewnym momencie zapytał mnie o rzeźbę Theodora Roszaka. Odpowiedziałem, że mi się nie podoba, co mu zaimponowało… Powiedział także, że krytyka artystyczna zwykle jest zajęciem godnym politowania i przestrzegł przed studiowaniem historii sztuki”. W takich słowach Michael Fried wspominał swoje pierwsze spotkanie z Clementem Greenbergiem, które uznał za formujące jego tożsamość jako krytyka i historyka. 

Choć drogi obu krytyków ostatecznie się rozeszły, w latach 60 i 70-tych dali się poznać jako równie gorliwi obrońcy pewnej – jak się zdawało – odchodzącej wówczas w przeszłość, modernistycznej koncepcji sztuki. Obaj traktowali sprawy sztuki z ogromną powagą, stawiając wysokie wymagania zarówno wobec niej, jak i wobec siebie jako autorów starających się przekazać co jest istotne w jej doświadczeniu. Pojęcie „doświadczenia” – choć obarczone właściwą sobie dozą niejasności – stało się w ich myśleniu swoistym słowem-kluczem. Służyło ono zaakcentowaniu tego co w spotkaniu z dziełem jest nieredukowalne i specyficzne, co nie daje się łatwo przełożyć na gotowe formuły, a przede wszystkim odróżnia uważny kontakt ze sztuką od wysilonych inscenizacji i otaczającego świata spektaklu. Stawki wydawały się ustalone, podobnie jak ferowane przez Greenberga i Frieda negatywne oceny dotyczące pop-artu czy minimalizmu. Kategoryczne podziały nie zawsze jednak pokrywały się z ich jednostkowym osądem na temat konkretnych dzieł. Ponawiany test doświadczenia sztuki i namysł nad tym doświadczeniem, prowadziły też stopniowo do rewizji wcześniej przyjętych, jednoznacznie wartościujących opozycji – kiczu i awangardy, autentyczności i teatralności – do odkrycia na nowo starej zasady, że niezbywalna sztuczność sztuki jest jej drogą do realności. Nacisk, jaki obaj krytycy kładli na konieczność, natychmiastowość i definitywność sądów estetycznych finalnie pokazuje nam, że nie sama treść tych sądów jest najbardziej interesująca (ani też to, czy się z nimi zgadzamy czy też nie), lecz ich nierzadko meandryczne uzasadnienia.

Podczas spotkania z Agnieszką Rejniak-Majewską (autorką monografii “Polityka doświadczenia. Clement Greenberg i tradycja formalistycznej krytyki sztuk”) i Krzysztofem Pijarskim (autorem książki “Archeologia modernizmu Michael Fried, fotografia i nowoczesne doświadczenie sztuki”) rozmawiano o obu tych postaciach, o tym co we współczesnej sobie sztuce cenili i krytykowali, co motywowało ich pisarstwo i w czym może być ono interesujące dla współczesnego odbiorcy. Dyskusję poprowadził Daniel Muzyczuk.