Audio

Katarzyna Duda, autorka książki "Kiedyś tu było życie, teraz jest tylko bieda" w swoim wystąpieniu opowiedziała o losach zawodowych robotników przemysłowych (m.in. górników kopalni z Wałbrzycha i robotnic dolnośląskich fabryk, górników i hutników z Katowic, stoczniowców z Gdyni i Gdańska, robotników fabryki produkującej traktory w Warszawie, robotnic wyrabiających pluszaki w fabryce zabawek oraz dziewiarek z fabryki ubrań w Siedlcach) po 1989 r. Nie są to scenariusze karier „od pucybuta do milionera”. Schematy życia dziesiątek wielu z nich w uproszczeniu wyglądały następująco: w PRL-u ukończyli zasadnicze szkoły zawodowe przy zakładach, w których następnie podjęli zatrudnienie. W trakcie transformacji zostali zwolnieni wskutek likwidacji bądź prywatyzacji fabryk. W kraju, który podlegał głębokiej deindustrializacji, zdobyte przez nich w PRL-u umiejętności zawodowe stały się niepotrzebne. Bohaterowie moich opowieści doświadczyli bezrobocia i podejmowali prace dorywcze, po czym znaleźli zatrudnienie jako ochroniarze/portierzy bądź osoby sprzątające. Branża ochrony i utrzymania czystości stały się dla nich szalupami ratunkowymi przed bezrobociem. Przez długie lata doświadczali radykalnego wyzysku. Pracowali za 7, 5, a nawet 3 zł za godzinę. Po 300, 400, a nawet 500 godzin w miesiącu. Ich sytuacja uległa poprawie po 2017 r., niemniej jednak w rocznicę 30- lecia nowej Polski nie mieli powodów do świętowania. Nie o takiej Polsce marzyli.

Rafał Jakubowicz artykule „Robotnicyzm. Sztuka w ujęciu radykalnym” ( w: "Hipotezy awangardowe. Teksty i obrazy zebrane", pod red. Anety Szyłak) podjął problem neoliberalnego dyskursu, który towarzyszył sztuce polskiej po 1989 roku. Artyści lat 90. odcięli się od problemów ofiar transformacji, wyraźnie aspirując do elit. Nastąpiło wówczas upolitycznienie nie na bazie konfliktu klasowego, ale tożsamości. Artyści lat 90. swe lewicowe przekonania sytuowali tylko w sferze obyczajowej (sztuka krytyczna, sztuka ciała). Byli rzecznikami społeczeństwa „otwartego” oraz społeczeństwa „obywatelskiego”. Nie byli natomiast w stanie przyswoić języka konfliktu klasowego, którego użycie nie leżało w ich interesie. Tym samym powielali oni romantyczne mitologie i nie potrafili rozpoznać swojej sytuacji w kategoriach pracowniczych, co pozwalało na wieloletni wyzysk również w polu sztuki. W swoim wystąpieniu opowiedział również o dwóch działaczach pracowniczych i poświęconym im projektom - Marcelu Szarym z poznańskich Zakładów Cegielskiego oraz Krzysztofie Gaździe z fabryki Chung Hong w Specjalnej Strefie Ekonomicznej w Kobierzycach k. Wrocławia.

Katarzyna Duda – absolwentka prawa i politologii na Uniwersytecie Opolskim. Autorka dwóch raportów na temat warunków zatrudniania pracowników outsourcowanych (pań sprzątających i ochroniarzy) w instytucjach publicznych, wydanych przy współpracy Ośrodka Myśli Społecznej im. Ferdynanda Lassalle’a. Autorka książki pt. „Kiedyś tu było życie. Teraz jest tylko bieda” poświęconej losom robotników przemysłowych, którzy stracili pracę w trakcie transformacji ustrojowej. Pracuje na Wydziale Polityki Społecznej Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych.

Rafał Jakubowicz – absolwent Wydziału Wychowania Plastycznego oraz Wydziału Malarstwa, Grafiki i Rzeźby ASP oraz Wydziału Neofilologii (specjalność hebraistyka) Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Obecnie pracuje na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu na stanowisku profesora nadzwyczajnego, gdzie na Wydziale Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa prowadzi Pracownię Sztuki w Przestrzeni Społecznej. Członek OZZ Inicjatywa Pracownicza. Jest autorem projektów podejmujących problem pracy, wyzysku i oporu, m.in. „Bezrobotny" (CSW Kronika, Bytom 2012), „Manifest" (Narodowa Galeria Sztuki Zachęta, Warszawa 2013), „Płyta" poświęcony pamięci Marcela Szarego, legendarnego działacza OZZ IP z poznańskiego Ceglorza (CSW Kronika, Bytom 2014), „Krzysztof Gazda va in paradiso" (Galeria BWA Sokół, Nowy Sącz 2014), „Musicie coś zrobić", poświęcony zamordowanej w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach Jolanty Brzeskiej (Spór o Odbudowę, Festiwal Warszawa w Budowie 7, Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Warszawa 2015) oraz – wspólnie z Wojtkiem Dadą – „25 lat Wyzysku w SSE" (Magazyn Szum, 2019).

***
“Post-Industralia - transformacje” to cykl spotkań poświęcony przepracowaniu doświadczenia upadku dużych zakładów pracy w latach dziewięćdziesiątych i dwutysięcznych w różnych miejscach Polski. Przedstawimy projekty zajmujące się transformacją ustrojową i wspólnotami “osieroconymi” przez zlikwidowany przemysł i uprzemysłowione rolnictwo.

O ruinach napisano już sporo, jeszcze więcej pokazano. Porzucone maszyny i architektoniczne skorupy są czymś namacalnym i bardzo fotogenicznym w obiektywie kamer i aparatów, w przeciwieństwie do rozpadających się lokalnych społeczności, dla których obecne “ruiny” nie tak dawno stanowiły miejsce pracy i główny ośrodek życia. Przemysł wiele im dawał, ale i dużo odbierał - przede wszystkim indywidualne zdrowie i czyste środowisko wokół. Razem z wejściem nowych inwestorów i deweloperów ruiny znikają, znika kontrast poszukiwany przez obiektyw. Zostają tylko opowieści.

W cyklu “Post-Industralia” skupimy się na uspołecznionych projektach artystycznych i reporterskich ostatniej dekady, portretujących ludzkie losy, zbierających historie mówione, włączających do współpracy dawnych robotników i robotnice nieistniejących już zakładów pracy. Spróbujemy zrozumieć, co się właściwie stało w Polsce po 1989 roku, nie tylko na poziomie politycznym i gospodarczym, ale i emocjonalnym. Spróbujemy zrozumieć co nas ukształtowało i skąd sami przychodzimy - artystki, badacze, dziennikarki, dzieci PGR-ów, przemysłowych centrów i fabrycznych peryferii.

Kuratorka cyklu: Marta Madejska