Erna Rosenstein

Erna Rosenstein (ur. 1913 we Lwowie, zm. 2004 w Warszawie) – malarka, poetka, tworzyła obrazy, asamblaże, rysunki i obiekty. Urodzona w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, studiowała w Wiener Frauenakademie w Wiedniu, a następnie w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Związana z Pierwszą Grupą Krakowską, z której wyniosła artystyczny i polityczny radykalizm, współpracowała również z Teatrem Cricot. 

Wpływ na jej wrażliwość artystyczną miała m.in. Międzynarodowa Wystawa Surrealizmu, którą zobaczyła w Paryżu w 1937 roku. W Berlinie zetknęła się z niemieckim ekspresjonizmem za pośrednictwem wystawy Sztuki Zdegenerowanej. Wojnę spędziła we Lwowie, a następnie lwowskim getcie, z którego wydostała się w 1942 r. W 1945 roku została członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków i wstąpiła do Polskiej Partii Robotniczej. Po wojnie, podczas podróży do Paryża miała styczność z wystawami surrealistów. W Paryżu w 1949 r. związała się z krytykiem literackim Arturem Sandauerem, z którym przeprowadziła się do Warszawy. Po okresie socrealizmu, w którym nie prezentowała swoich prac, wzięła udział w wystawie „Dziewięciu” w Krakowie, a następnie w 2. i 3. Wystawach Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (1957, 1959). Była współzałożycielką Drugiej Grupy Krakowskiej w 1957 roku i uczestniczyła we wszystkich prezentacjach grupy. Związana była z kręgiem Krzywego Koła, a jej pierwsza wystawa indywidualna miała miejsce w 1958 roku właśnie w tej galerii. Największy rozgłos i uznanie Rosenstein zyskała za sprawą wystawy w Zachęcie w 1967 roku, której aranżacją przestrzenną zajął się Tadeusz Kantor.  

Była barwną postacią stołecznego środowiska artystycznego i stałą uczestniczką ważnych plenerów artystycznych. Jej poezje regularnie ukazywały się od czasu opublikowania w 1972 roku debiutanckiego tomiku Ślad. Jednocześnie jej osobista, prowokująca i w obsesyjny sposób powracająca do traumy sztuka wyróżniała się na tle innych współczesnych jej twórców. W wywodzącej się z surrealizmu twórczości Rosenstein powracają widoczne ślady traumatycznych wydarzeń z przeszłości: okupacji, zabójstwa rodziców przez polskiego szmalcownika, którego była świadkiem, a także antysemickiej kampanii 1968 roku. 

W 1996 r. otrzymała Nagrodę im. Jana Cybisa. Kolejna faza zainteresowania twórczością artystki przyszła m.in. za sprawą badań i wystaw autorstwa Doroty Jareckiej i Barbary Piwowarskiej (2011, 2013, 2014). Jej prace znajdują się m.in. w Muzeach Narodowych w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie, w Muzeum Sztuki w Łodzi. Obrazy Rosenstein pokazywano także w ramach documenta 14 w Atenach i Kassel w 2017 roku.