Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„The Secret Performance" to seria czarno-białych fotografii w rożnych formatach, realizowana przez Mikołaja Smoczyńskiego od 1983 do 1993 roku w jednym miejscu, w jego pracowni mieszczącej się w Lublinie przy ulicy Zana II. Wykorzystując jedynie naturalne światło wpadające z dużych okien znajdujących się na przeciwległej ścianie, artysta fotografował fragment podłogi znajdujący się na wprost wejścia. Punktem wyjścia dla cyklu była jego wcześniejsza praca „The Double Object" (1980) i doświadczenia związane z jej fotograficzną dokumentacją. To dwie rzeźbiarskie formy powstałe ze zdemontowanych obrazów Smoczyńskiego, które artysta złożył na nowo, łącząc ramy śrubami. Chcąc ukazać relacje obiektu z przestrzenią, po raz pierwszy sięgnął po fotografię, która zaskoczyła go jako medium. Jego uwagę przykuły zwłaszcza ograniczenia związane z fragmentarycznością informacji otrzymywanych podczas patrzenia przez obiektyw. Jak pisał później: „przekonałem się, jak bardzo inne może być doświadczenie bezpośrednie, którego doznajemy wprost, wobec doświadczenia, które oferuje obserwacja pośrednia” (Mikołaj Smoczyński, „Czas przeszły. Komentarze do prac zrealizowanych w latach 1980-1999"). Ograniczenia te otworzyły przed nim nowe perspektywy postrzegania. Uznał fotografię za medium niejednoznaczne, ukazujące jedynie fragment sytuacji, a przez to kreujące, jak pisał, „rzeczywistość >>inną<< i autonomiczną – istniejącą na wzór tamtej >>prawdziwej<<”. Zaniechał prób dokumentacji na rzecz wykorzystania fotografii do kreowania nowych obrazów ukazujących fikcyjne przestrzenie. Stworzony przez niego obiekt nie interesował go już jako rzeźba, ale artysta nie przestał go fotografować. Ważniejsze jednak stało się działanie i przetwarzanie wykorzystujące performatywny charakter fotografii odróżniający ją od zwykłej rejestracji. Konwencja narzucona przez medium umożliwiła nowy sposób odczytania zarówno rzeźby, jak i przestrzeni. Z czasem, jak pisał artysta „obiekt przestał być potrzebny, a polem dalszego postępowania stała się sama tylko podłoga”. To ona jest tematem cyklu „The Secret Performance", którego tytuł odnosi się do elementu akcji wpisanego w obrazy i tego, że działanie to miało jedynie charakter jedynie dokamerowy. Wyciszone, oszczędne fotografie skupione na przestrzeni pracowni stanowią rodzaj rozciągniętego w czasie zapisu historii miejsca, zachodzących w nim zmian i powolnej dewastacji. Praca nad serią zakończyła się wraz ze zburzeniem budynku.

Fotografia z cyklu „Obrazy prawdziwe" ukazuje wykonaną w pracowni instalację składającą się z trzech reliefów z naciągniętego luźno na blejtram pokrytego farbą płótna. Podobnie jak w „The Secret Performance", Smoczyński ukazuje obiekty w relacji z przestrzenią, wydobywając jej walory i podejmując refleksję nad miejscem. Także i tę pracę cechuje minimalizm, subtelna gra światłocieniowa i przemyślana harmonia kompozycyjna.

Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośrednio od artysty.

Dorota Stolarska-Kultys