Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Teka „Wilno 15" zawiera zestaw pięćdziesięciu sześciu fotografii naklejonych na tektury. Prace ukazujące zabytki architektury Wilna zostały wykonane w latach 1917–1919. Jan Bułhak zajmował się dokumentowaniem architektury miasta od 1912 roku, tworząc na zlecenie magistratu miejskiego jego rozbudowane archiwum fotograficzne. Pomysłodawcą projektu był Ferdynand Ruszczyc – malarz i jeden z największych w Wilnie propagatorów idei odrodzenia narodowego, z którym Bułhak znał się i przyjaźnił od 1910 roku. Systematyczna i szczegółowa działalność dokumentacyjna inspirowana była podobnymi przedsięwzięciami, które miały miejsce w XIX wieku w innych miastach europejskich. Miała ona też swoją funkcje propagandową, wpisując się w bliską Bułhakowi wizję sztuki służącej kształtowaniu narodowej świadomości. Nieco później, w latach 30., fotograf stał się głównym propagatorem „fotografii ojczystej”, której celem było dokumentowanie polskich tradycji i zabytków oraz ukazywanie piękna rodzimego krajobrazu. Fotografie Wilna, mimo że powstały znacznie wcześniej, również spełniają te założenia ukazując miasto, w którym zachowały się zabytki historii wskazujące na jego związek z Polską sięgający czasów średniowiecznych. Bułhak fotografował ulicę po ulicy i budynek po budynku, czego świadectwem są kolejne, szczegółowo opisane i pogrupowane w tekach i albumach zdjęcia. Podobnie, jak w innych tego rodzaju zbiorach, także i w tece „Wilno 15" znalazły się fotografie o różnym charakterze, skupione na wybranych fragmentach miasta - zwłaszcza tych, które według aktora najsilniej wrosły w jego tkankę i historię. Są wśród nich szerokie panoramy ukazujące pejzaż ogólny Wilna, Śródmieście czy widok z ogrodu Wizytek; szersze plany, na których widać place i ulice wraz z usytuowaną przy nich architekturą takie jak plac Napoleona i widoki ulicy Dominikańskiej; konkretne zabytkowe obiekty, takie jak liczne kościoły czy Obserwatorium astronomiczne oraz zbliżenia na detale i zdobienia kamienic uchwycone w iście inwentaryzatorski sposób. Wszystkie te kadry cechuje precyzyjna kompozycja, ale nie surowość. Są one często impresyjne, fragmenty budynków raz nikną w cieniu, a innym razem świecą jasnością murów odbijających słońce, jak gdyby Bułhak chciał za pomocą fotografii uchwycić także coś niematerialnego - atmosferę miasta.

Dorota Stolarska-Kultys