Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Teka „Wilno nr XII" zawiera zestaw trzydziestu trzech fotografii naklejonych na tektury. Prace wykonane w latach 1916 – 1919 ukazują przede wszystkim zabytkowe pałace Wilna, w którym Jan Bułhak mieszkał i pracował od 1912 roku. Dla urodzonego w Ostaszynie w ziemi nowogrodzkiej artysty, Wilno stało się źródłem licznych inspiracji i nieustającej fascynacji. Za namową malarza Ferdynanda Ruszczyca w 1912 roku przyjął posadę fotografa zajmującego się dokumentacją miejskiej architektury dla Zarządu Miasta Wilna. Jako fotograf miejski pracował do 1915 roku, po zakończeniu tej współpracy kontynuował jednak fotografowanie zabytków zarówno w Wilnie, jak i w innych polskich miastach.

Pośród fotografii zebranych w tece „Wilno nr XII" znalazł się między innymi usytuowany na lewym brzegu Wilii barokowy Pałac Słuszków. Bułhak sfotografował go na kilka sposobów, z różnych odległości i kątów. Uwagę zwracają zwłaszcza ujęcia wykonane z drugiego brzegu rzeki, ukazujące malownicze usytuowanie budynku pośród zieleni. Bułhak zachwycał się Wilnem jako miastem-ogrodem, w którym architektura i natura idealnie ze sobą harmonizują. W latach 30. pisał o mieście, że „łączy w sobie wdzięk pejzażu z majestatem architektury, mądrze podkreślając naturalne zalety położenia i wyzyskującej je dla okazałych kompozycji dekoracyjnych. A na swojej malowniczej palecie posługuje się najchętniej trzema naczelnymi barwami: świecącą bielą murów, spatynowaną czerwienią dachów i soczystą zielenią roślinnej szaty.” (J. Bułhak, „Wędrówki fotografa. W słowie i w obrazie", Wilno 1936). Autorowi udawało się oddać te trzy kolory nawet w monochromatycznych fotografiach, w których mocne światło ślizgające się po murach lub ginące w ich załomach odgrywało  często kluczową dla kompozycji rolę. W omawianej tece widać to najlepiej w pracach „Podwórze na Zarzeczu" i „Podwórze przy zaułku bernardyńskim".

Oprócz wspomnianych miejsc, w tece XII znalazły się także zdjęcia ukazujące Pałac Tyszkiewiczów przy ul. Trockiej, Dworek Römerówny, Kolegium ewangelicko-reformowane, dom przy Zatoczu, rogatkę i figurę Św. Jacka na Pohulance, bramę przy ul. Trockiej i Bramę Sapieżyńską na Antokolu oraz nietypowa fotografia, na której uchwycony został pożar. Tej ostatniej kompozycji zdecydowanie dalej jest do dokumentalnych wizerunków architektury, a bliżej do  malarskości piktorializmu.   

Dorota Stolarska-Kultys