Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Trzy fotografie ukazują fragment fasady kościoła Św. Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie wraz z wiszącymi na niej klepsydrami. Autora interesuje zwłaszcza jedna z nich – informująca o nabożeństwie żałobnym odbywającym się w związku z rocznicą śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego. Klepsydra jest częściowo zdarta, pozostał jedynie sam środek. Jej stan kontrastuje ze znajdującymi się po lewej stronie nekrologami. Uwagę zwraca zwłaszcza duży wydarty fragment w miejscu, w którym znajdowały się informacje dotyczące daty i godziny wydarzenia, w czym dopatrywać się można celowego działania władz komunistycznych nieprzychylnie nastawionych do postaci Piłsudskiego. Cykl został pomyślany jako tryptyk. Holzman fotografuje klepsydrę na trzy różne sposoby: szeroko, zdradzając miejsce, w którym się znajduje, ciaśniej, ukazując ją w zestawieniu z innymi niepozdzieranymi ogłoszeniami oraz na zbliżeniu, które umożliwia odczytanie tekstu. Estetyka fotografii jest typowo reportażowa. Autor unika estetyzacji, największą wagę przywiązując do tego, co chce przekazać. W zdjęciach nie ma nic z przypadku, każde ujęcie jest dobrze przemyślane i celowe. Na pierwszej fotografii, w szerokim planie, widzimy figurę Chrystusa dźwigającego krzyż stojącą na cokole przed kościołem. Autor z rozmysłem skadrował zdjęcie tak, by rzeźba znajdowała się w centralnej części kompozycji, nieco ponad jej osią poziomą. Poprzez sam temat, ale także ze względu na swoją historię, figura wprowadza do pracy nowe, znaczące konteksty. Jej użycie łączy bowiem fotografie Holzmana ze słynnym zdjęciem z września 1944 roku, które ukazywało tę samą rzeźbę leżącą na bruku po detonacji niemieckiego czołgu-miny „Goliat”. Przewrócona wówczas figura Chrystusa upadła tak, że ręka postaci wskazywała na napis „Sursum corda” (po łacinie „w górę serca”) znajdujący się na cokole. Jego przekaz odczytywany był jako dający nadzieję podczas Powstania Warszawskiego i zyskał szczególną aktualność w drugiej połowie lat 70., kiedy to w czerwcu 1976 roku doszło do fali strajków i protestów wobec władz PRL. Na drugim ujęciu Holzman, zestawiając nietknięte klepsydry ze zniszczonym zawiadomieniem, akcentuje przemoc dezinformacji kryjąca się za banalnym z pozoru aktem zdarcia ogłoszenia. W zabiegu tym można dostrzec bowiem nawiązanie do zamachu władzy na wolności obywatelskie i opresji wobec społeczeństwa, któremu odebrane zostaje prawo do celebrowania ważnych rocznic. Ostatnie zdjęcie odsłania pełną treść klepsydry i stanowi klucz do odczytania wcześniejszych ujęć.

Dorota Stolarska-Kultys