Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Zespół 89 rysunków powstał jako ilustracja dla poszczególnych tez sformułowanych przez Władysława Strzemińskiego w książce Teoria Widzenia (wyd. I, 1958). Publikacja była podsumowaniem wykładów z historii sztuki, jakie artysta prowadził do 1950 roku w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi i omawiała rozwój sztuki od prehistorii do impresjonizmu. Jej treść bazowała na rewolucyjnej w owym czasie idei ujęcia rozwoju zjawisk artystycznych w kontekście historii widzenia. Jak pisał Julian Przyboś: „Teoria widzenia nie uczy, jak malować, lecz pokazuje jak patrzono i malowano”. Dla Strzemińskiego widzenie miało przy tym charakter nie tylko fizjologiczny, związany z funkcjonowaniem narządu wzroku, lecz było także rezultatem zdolności postrzegania określonych zjawisk lub fenomenów. Ową zdolność, inaczej mówiąc – zbiór czynników warunkujących percepcję wizualną, artysta określał mianem „świadomości wzrokowej”. Jej rozwój wiązać się miał ze zmianami warunków życia poszczególnych społeczeństw i ich struktury na przestrzeni dziejów. Strzemiński rozpoczyna książkę od opisania widzenia konturowego, typowego dla ludów pierwotnych trudniących się polowaniem. Artysta ilustruje swoje tezy m.in. przerysami rytów skalnych. Następnym etapem w rozwoju „świadomości wzrokowej” jest kontur wypełniony rysunkiem linearnym. Według artysty taki sposób przedstawiania rzeczywistości jest charakterystyczny przede wszystkim dla ludów zajmujących się rolnictwem i hodowlą. Strzemiński do ilustracji swoich tez tworzy min. przerysy bogato zdobionych masek. Ostatnim typem widzenia, który został ukazany przy pomocy tej grupy rysunków jest widzenie sylwetowe. Według artysty rozwijało się ono paralelnie do sposobu ekspresji określanego jako „kontur w konturze”. Strzemiński omawia tutaj zagadnienia perspektywy rzutu równoległego prostego, problem rytmiki, jak również zagadnienie powidokowego przenikania składników formy pomiędzy przedmiotem, przedstawieniem figuralnym i architekturą. Sięga m.in. po przykłady reliefów, rzeźb, kolumn i waz ze starożytnej Grecji i Egiptu, jak również architekturę i rzeźbę średniowieczną. Kolejne rozdziały książki ilustrowane były już głównie reprodukcjami dzieł malarskich, które nie zostały przez artystę przygotowane w formie przerysów. Zespół rysunków, które znalazły się w Muzeum Sztuki, nie jest kompletny. Strzemiński pisał Teorię widzenia pod koniec życia. Jej wydaniem po śmierci artysty zajęli się jego uczniowie, w okresie odwilży postalinowskiej. Rysunki, rękopis i maszynopis książki trafiły do Muzeum Sztuki w Łodzi jako spuścizna córki artysty, Niki Strzemińskiej. Istnieje możliwość, że część przerysów była przygotowana przez studentów Strzemińskiego pod jego kierunkiem.

Maria Franecka