Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Dwie fotografie ukazujące pożar w Wilnie pochodzą najprawdopodobniej z zespołu tek wileńskich, zawierających zdjęcia wykonywane przez Jana Bułhaka w latach 1916–1919. Znaczną część zbioru stanowi fotograficzna dokumentacja zabytków architektury miasta, jednak znalazły się w nim też obrazy o charakterze nieco bardziej reportażowym. Bułhak przez całe życie należał do zwolenników wywodzących się z XIX wieku szlachetnych metod w fotografii i krytyków wszelkich jej amatorskich przejawów. Był zdania, że zdjęcia wykonywane „z ręki” aparatem małoobrazkowym pozbawiają obraz artystycznych walorów. Między innymi jego przekonania przyczyniły się do tego, że fotografia artystyczna – nazwana przez Bułhaka fotografiką – została w Polsce silnie oddzielona od fotografii prasowej czy dokumentalnej. Artysta sam jednak w swojej działalności przekraczał tę granicę, czego przykład stanowi właśnie stworzony przez niego katalog zabytków Wilna. Zebrane w nim fotografie mają charakter dokumentalny, cechuje je dążenie do jak najlepszego odwzorowania obiektu i staranna kompozycja, wykorzystująca nowoczesne, bliskie estetyce Nowej Rzeczowości rozwiązania. Tym jednak, co nie pozwala ich do tego nurtu zakwalifikować, jest ich silnie subiektywny charakter i stojąca za nimi misja artysty, by za ich pomocą zaświadczyć o bogatej i długiej tradycji miasta oraz jego miejscu w Polskiej kulturze. Niezależnie od podejścia, trudno Bułhakowi odmówić zacięcia dokumentalisty, przejawiającego się również w świadomości doniosłości pewnych zdarzeń. Wykonane przez niego fotografie pożaru ukazują ogień trawiący jedną z przemysłowych dzielnic Wilna w wyniku odbywających się w 1916 roku działań wojennych. Z perspektywy misji kształtowania narodowej świadomości realizowanej w fotografiach Wilna (a później także innych rejonów Polski) wydarzenie to wydaje się wyjątkowo istotne. Ukazuje bowiem wojnę, która dała Polakom najpierw nadzieję, a następnie przyniosła im niepodległość. Tragiczne zdarzenia z nią związane i cena zniszczenia stanowią więc kolejny element składający się na historię oraz tożsamość miasta i narodu.

Dorota Stolarska-Kultys