Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Papuga" to kompozycja olejna na papierze ukazująca umieszczony w centrum zarys ptaka – papugi, zwróconej przodem do widza. Nad nią po prawej stronie znajdują się namalowane w schematyczny sposób liście, kształtem przypominające wielokrotnie powtarzający się w martwych naturach Artura Nachta-Samborskiego motyw fikusa. Kompozycja sytuuje się na granicy abstrakcji i figuracji. Połączenie to jest dość charakterystyczne dla powojennych prac artysty. Mniej więcej w połowie lat 50. w twórczości Nachta-Samborskiego dokonała się bowiem zmiana polegająca m.in. na znacznym uproszczeniu i zgeometryzowaniu form, co zbliżyło jego malarskie kompozycje do sztuki nieprzedstawiającej. Artysta nie zrezygnował jednak w pełni z motywów figuralnych, które tak jak tytułową papugę wkomponowywał w wielobarwną mozaikę tła, czyniąc z nich jego integralną część. W omawianej pracy autor dążył do uzyskania jednoczesności płaszczyzny obrazu poprzez niemalże pełne zatarcie granic pomiędzy motywem i abstrakcyjnym tłem. Figura ptaka malowana jest szerokimi pociągnięciami pędzla, budowana w oparciu o plamy barwne i pozbawiona konturu, a jej granica jest płynna. Zarówno w „Papudze", jak i w innych kompozycjach z tego okresu, jeszcze silniej niż dotychczas na znaczeniu zyskują relacje kolorystyczne między formami. W omawianej pracy dominują odcienie zieleni i niebieskiego, kolory są złamane i przygaszone, a farba nakładana swobodnie i dość żywiołowo, co kreuje wrażenie spontaniczności i ulotności.

Twórczość Nachta-Samborskiego to, zgodnie z założeniami kapistów, z których kręgu się wywodził, malarstwo skupione na samym sobie. Stosunki kolorystyczne są tu znacznie bardziej istotne niż sam temat. W swoich kompozycjach artysta stosował intensywne barwy, uproszczenia i prymitywizacje, zaczerpnięte z ekspresjonizmu, z którym zetknął się jeszcze przed wojną podczas pobytu w Berlinie. Doświadczenie to naznaczyło jego działania na długie lata. Pojawienie się w powojennych pracach Nachta-Samborskiego abstrakcji może być traktowane zgodnie ze słowami Mieczysława Porębskiego, jako „dyskusja z malarskim eksperymentem” (M. Porębski, „Z XIX Biennale w Wenecji", „Przegląd artystyczny” nr 6, 1958), jednak nie bez wpływu był tu też zapewne modernistyczny przełom w polskiej sztuce, który miał miejsce w okresie odwilży.

Dorota Stolarska-Kultys