Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Fotografia pochodzi z obszernego eseju fotograficznego realizowanego przez Tomasza Tomaszewskiego w latach 1982-1985, poświęconego życiu ostatnich pozostałych w Polsce Żydów. Zdjęcia zostały po raz pierwszy opublikowane w 1986 roku w książce Remnants. The last Jews of Poland wydanej przez wydawnictwo Friendly Press z Nowego Jorku w USA. Fotografiom towarzyszył przejmujący tekst napisany przez Małgorzatę Niezabitowską, żonę Tomaszewskiego. W czasach władzy komunistycznej w Polsce publikacja była blokowana przez cenzurę ze względu na drażliwy temat związany z nierozliczoną przeszłością, także tą nieodległą, jak wydarzenia 1968 roku i będącą jej konsekwencją emigracja. Książka zatytułowana Ostatni współcześni Żydzi polscy ukazała się dopiero w 1993 roku. Zgromadzone w niej kolorowe fotografie ukazują codzienność niewielkiej, kilkutysięcznej, społeczności żydowskiej, ale także poprzez ślady jej dawnej obecności zapisane w architekturze i krajobrazie opowiadają o braku. Tomaszewski zdecydowanie częściej kieruje aparat na żywych ludzi, ukazując ich w ich domach, w synagodze i miejscach kultu, podczas prywatnych uroczystości i religijnych obrzędów. Portretuje znane postaci m.in. artystę Jonasza Sterna, dyrektora Teatru Żydowskiego w Warszawie Szymona Szurmieja czy jednego z przywódców Powstania w Getcie Warszawskim Marka Edelmana, ale także zwykłych ludzi żyjących w skromnych warunkach. Jak sam mówi, tematem tym zajęli się wraz z Małgorzatą Niezabitowską dla siebie, chcieli „dowiedzieć się, co to znaczy być Żydem. Co Żydzi znaczyli dla Polski i co Polska znaczyła dla nich” (Artyści mówią. Wywiady z mistrzami fotografii, Hanna Maria Giza). Dlatego też w centrum zainteresowania Tomaszewskiego znalazł się człowiek.

Fotografia Buty pomordowanych Żydów wykonana w Muzeum Oświęcim-Brzezinka to jedno z niewielu bezpośrednich odniesień do Holokaustu w omawianej serii. Kompozycja różni się od pozostałych, jest wyciszona, prawie monochromatyczna, celowo skomponowana tak, by oddać przytłaczającą ilość zgromadzonych butów. W porównaniu do innych fotografii z cyklu jest bliska abstrakcji i mniej narracyjna. To obraz, który mówi sam za siebie, wywołuje refleksję i zadumę.

Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośrednio od artysty. W kolekcji znajdują się również inne fotografie z cyklu.

Dorota Stolarska-Kultys