Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Jak zrobić niemożliwe schody?" to rysunek wykonany na kartonie, przedstawiający szkice i wykresy oraz notatki z wyliczeniami. Praca należy do noszącej tytuł „Figury" większej serii, w której Zenon Kulpa podejmuje zagadnienie tak zwanych „figur niemożliwych”. Są to płaskie ilustracje brył przestrzennych. Mimo że są narysowane zgodnie z zasadami perspektywy, nie da się ich jednak odtworzyć w rzeczywistości. Dają one iluzję trójwymiarowości, lecz ich interpretacja przestrzenna – domniemany obiekt – jest niemożliwy do materialnej realizacji, ponieważ zawiera wyraźne sprzeczności. W swojej pracy Zenon Kulpa, z wykształcenia informatyk, tworzy rysunki spełniających te zasady „niemożliwych schodów”. Ukazuje je w różnych perspektywach, w skrócie frontalnym, w aksonometrii, przedstawione z profilu oraz z góry. Wykreślający je kontur narysowany został czarnym tuszem, a niektóre fragmenty są wypełnione jasnobrązową akwarelą. Tego rodzaju prawie nieuchwytne fenomeny geometryczne oraz ich fenomenologiczny i ontologiczny status były przedmiotem licznych badań i analiz autora od lat 70. XX wieku. Kulpa stworzył swego rodzaju katalog „obiektów nieistniejących” oraz system ich klasyfikacji. W swoich artykułach zwracał uwagę na to, że rozwiązania problemu „figur nieeuklidesowych” nie należy szukać w dziedzinach takich, jak geometria i nauki ścisłe, ale w epistemologii i psychologii. Zauważał, że to, co postrzegamy jako obiekty niemożliwe, są to w zasadzie przypuszczenia oparte na mniej lub bardziej właściwej interpretacji tych figur. Według tej koncepcji naszym postrzeganiem i sposobem przedstawiania trójwymiarowych realnych przedmiotów rządzi więc pewna umowność. Jest ona związana z wzorcem renesansowego patrzenia na przestrzeń, który sprowadza się do rzutu przedmiotów według zasad perspektywy centralnej. Przekroczenie bariery tego rodzaju myślenia umieszcza nas niejako w rzeczywistości prawdopodobnej, a więc jak gdyby „po drugiej stronie lustra”, gdzie to, co niemożliwe tworzy szansę stworzenia nowej iluzorycznej egzystencji.

W rysunku „Jak zrobić niemożliwe schody?" Kulpa ukazuje sposoby konstruowania rozmaitych schodów „niemożliwych”: o różnej liczbie i proporcjach stopni. Opisuje to też w swoich naukowych artykułach. Autor nie jest pomysłodawcą tej koncepcji, pierwszy wariant takich schodów opublikowano w 1958 roku w „British Journal of Psychology” w artykule „Impossible objects: a special type of visual illusion" autorstwa Lionel'a Sharples'a „Penrose" i „Roger'a Penrose". W artykule tym zamieszczono również zdjęcie gipsowego modelu tego rodzaju schodów, którym zainspirowana została grafika M. C. Eschera „Wchodzenie i schodzenie" z 1960 roku.