Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Lekcja to praca wieloelementowa, dla której punkt wyjścia stanowi podręcznik do nauki języka angielskiego Present Day English for Foreign Students autorstwa E. Franka Candlina. Centralnym elementem realizacji jest książka bazująca na pochodzącej z podręcznika scence In the Sitting Room oraz stanowiącym jej ilustrację rysunku. Kozłowski umieszcza oryginalny tekst i grafikę na samym początku, a następnie wykonuje czarno-białą fotografię zainscenizowaną na podstawie ilustracji, którą zamieszcza na kolejnej stronie. Obok niej zapisuje ponownie tekst w nowym układzie, umieszczając zdania jedno pod drugim. Zdjęcie jest następnie powtarzane w całej książce w oryginalnym ujęciu lub kadrowane. Towarzyszą mu poszczególne zdania ze scenki zapisane na różne sposoby, m.in. rozbite na pojedyncze litery wypisane obok siebie lub oddzielone przecinkami, umieszczone w całości w cudzysłowie lub z cudzysłowem zastosowanym przy każdym wyrazie.

Na pracę składa się również czterdzieści jeden plansz kartonowych, na które naklejone zostały pożółkłe kartki w kratkę. Na każdej z nich wykaligrafowano jedno zdanie rozpisane na różne sposoby, w taki sam sposób jak w książce. Również oryginalny tekst, ilustracja oraz fotografia, a także przyświecająca pracy idea: "HYPOTHESIS: ART IS A GAME WITH RULES OF SUBSTITUTION", zostały umieszczone na planszach. Autor zawarł na nich również zestaw dwudziestu dwóch pytań odnoszących się do treści lekcji i zawartych w książce obrazów oraz relacji, w jakie wchodzą zarówno ze sobą, jak i z rzeczywistością.

Praca ma podłoże semantyczne, artysta analizuje w niej środki językowe, przedmioty i znaki oraz ich wzajemne odniesienia, a także ich referencyjność wobec rzeczywistości. W obszar sztuki wprowadza zagadnienie języka. Śledzi proces przenoszenia rządzących nim zasad na rzeczywistość i odwrotnie, dąży do zdefiniowania procesów myślenia. W pracy zawarte są różne sposoby odwzorowania świata, od reprezentacji wizualnych, przez tekst i mowę, aż po myśl. Kozłowski nie przeciwstawia ich sobie, ale ukazuje, w jaki sposób się ze sobą splatają. Zadaje pytania, które umożliwiają mu tropienie aktywności ciała i umysłu.

Twórczość Jarosława Kozłowskiego wyrasta z konceptualizmu, a Lekcja uważana jest za jedno ze sztandarowych dzieł tego nurtu. Praktyka artysty interpretowana bywa jako konceptualizm materialistyczny. Nawet wówczas gdy myśli on o języku, refleksja ta wyraża się poprzez ciało, rzecz czy cielesny performance. „Jeśli zaś zajmuje się ideami, pojęciami, konceptami – to zawsze materializując je radykalnie: ukazując ich splątanie z cielesnością i przedmiotowością” (Luiza Nader, Konceptualizm materialistyczny Jarosława Kozłowskiego, 2015).

Lekcja została po raz pierwszy zaprezentowana w 1973 roku jako performance, który Kozłowski zrealizował w założonej przez siebie Galerii Akumulatory 2. Obecnie jest pokazywana w formie instalacji.

Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośrednio od artysty.

Dorota Stolarska-Kultys