Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Drzeworyty „Portret kobiety" i „Głowa kobiety" to prace pochodzące z wczesnego okresu twórczości Janusza Marii Brzeskiego, powstałe jeszcze podczas studiów w Poznańskiej Szkole Sztuk Zdobniczych. Obie grafiki przedstawiają głowę kobiecą o pociągłej twarzy, wydatnych ustach i nosie oraz gładkich zaczesanych z przedziałkiem włosach. W pierwszej pracy portretowana została ukazana w ujęciu „en trois quarts" na tle czarnej nieregularnej płaszczyzny, w drugiej – z profilu na jasnym tle papieru i mocnym, czarnym obramieniu z trzech stron. W kompozycjach dostrzec można wpływ ówczesnego nauczyciela Brzeskiego z poznańskiej szkoły – profesora Jana Jerzego Wronieckiego, który zapoznawszy się w Berlinie z techniką drzeworytu i rzemiosłem graficznym, przeniósł je na grunt polski i zaszczepił u swoich studentów. Nieco zapomniany wcześniej drzeworyt przeżywał na początku XX swój renesans. Swoją popularność zawdzięczał przede wszystkich niemieckim ekspresjonistom z grupy Die Brücke (1905-ok. 1913), w których twórczości istotne miejsce zajmowała surowa czarno-biała grafika. Szczególną wartość przypisywali zwłaszcza drzeworytowi langowemu, czyniąc z niego niepowtarzalną metodę artystyczną. Ekspresjoniści wykorzystywali możliwości, które dawał materiał i jego struktura, pozwalające na operowanie „grubo ciosanymi” liniami czy grę kontrastów pozbawioną półtonów. Technika drzeworytnicza idealnie wpisywała się w założenia, według których sztuka miała sięgać do prawdziwej natury człowieka, wyrażać jego emocje, niepokoje i gwałtowne uczucia. Równocześnie popularnością cieszyła się też litografia, która doskonale odpowiadała na potrzebę tworzenia lekkich, rozedrganych przedstawień obfitujących w kontrasty ciemnych linii i białego tła.

W omawianych pracach Brzeskiego wpływy ekspresjonizmu dostrzec można zarówno w zastosowanej technice drzeworytu, jak i w skrajnym subiektywizmie i przejaskrawieniach oddalających ukazany przedmiot od pierwowzoru. Efekt ten został uzyskany poprzez silne wyostrzenie, deformację i przerysowanie kształtów. Grafiki cechuje także ostry kontur i pewnego rodzaju prymitywizm form związany z właściwą dla ekspresjonizmu inspiracją czerpaną ze sztuki oceanicznej, afrykańskiej i ludowej, która odpowiada „prawdziwej” naturze człowieka. W fascynacji sztuką ludową można również upatrywać przyczyn popularności techniki drzeworytniczej.

Wpływy nurtu ekspresjonistycznego są charakterystyczne dla wczesnej twórczości Brzeskiego. W drugiej połowie lat 20. artysta skupił się bardziej na projektowaniu graficznym, a następnie wyjechał do Paryża, gdzie zetknął się z surrealizmem i rozpoczął eksperymenty z fotografią.

Dorota Stolarska-Kultys