Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Zaprojektowany przez Władysława Strzemińskiego afisz dotyczył odczytu, który artysta wygłosił 31 października 1931 roku w Instytucie Propagandy Sztuki w Łodzi. Kompozycja plakatu oparta została o układ czarnych elementów tworzących pionowe i poziome podziały typograficzne nadające całości wygląd zbliżony do obrazu abstrakcyjnego. Elementy graficzne współgrają tutaj z tekstem, wydobywając znaczenie poszczególnych jego części. To czyni go przejrzystym i czytelnym dla odbiorcy.

Plakat „Sztuka nowoczesne a szkoły artystyczne" wciela w życie zasady nowoczesnego drukarstwa, wdrażane przez Strzemińskiego w szeregu projektów począwszy od „Katalogu wystawy Nowej Sztuki w Wilnie" (1923) i zdefiniowane odrębnie w napisanym przez niego w 1933 roku artykule „Druk funkcjonalny". Myślą przewodnią koncepcji łódzkiego artysty było zerwanie z obowiązującym do tej pory „renesansowym drukarstwem”, w którym układ tekstu w książce z reguły był jednolity, na rzecz drukarstwa funkcjonalnego. Dążyło ono do celowej organizacji druku, preferowało ścisłe powiązanie projektu graficznego z przekazywaną treścią i cechowało się bardziej dynamicznym układem tekstu. Takie środki jak formy geometryczne, operowanie zadrukowaną i pustą płaszczyzną papieru, wielkość, krój i format czcionek służyły do odpowiedniej wizualnej organizacji przekazu. Istotą było przy tym stworzenie projektu o jak największej „ekonomii czytelności”, a więc wyczyszczonego z wszelkiego rodzaju ozdób graficznych, które mogłyby niepotrzebnie odciągać uwagę czytelnika od przekazywanej treści. Według Strzemińskiego dobrze zaprojektowany tekst powinien opierać się ponadto na systemie kontrastów wytwarzających swego rodzaju rytm czytania, który z kolei zależał od odpowiedniej proporcji. Zasady komponowania projektu graficznego wynikały z reguł tworzenia kompozycji przestrzeni opisanej w książce, którą artysta opublikował wraz z żoną, Katarzyną Kobro („Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego", Łódź 1931) i miały być uregulowane „podług miary i liczby”. W praktyce powstawały w oparciu o podział płaszczyzny druku i różnicowanie wielkości jego poszczególnych składowych. Artysta zwracał również uwagę na rolę faktury, która nie pozostawała bez znaczenia dla odbioru drukowanego tekstu. Zagęszczenie i skontrastowanie koloru drukarskiego w poszczególnych partiach służyło przy tym uzyskaniu większego napięcia formy.

Funkcjonalne podejście do projektowania graficznego miało swoje źródła w doświadczeniach, które Strzemiński zdobył w Rosji. Przede wszystkim w konstruktywizmie, który zamiast ornamentyki proponował środki oddziaływania wizualnego takie jak formy geometryczne tworzące znaczeniowe kompozycje z literami.

Przed II wojną światową program zasad drukarstwa funkcjonalnego był przez artystę realizowany w kierowanej przez niego Publicznej Szkole Dokształcającej Zawodowej Nr 10 w Łodzi. W latach 40. zajęcia o tej tematyce prowadził on też w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi). Odczyt wymieniony w omawianym plakacie odnosił się do koncepcji szkolnictwa, którą artysta pragnął wdrożyć już w latach 30. w Łodzi. Planował wówczas założenie w mieście wyższej szkoły plastycznej. Miała być ona instytucją nowocześniejszą od niemieckiego Bauhausu. Rozczarowany edukacją artystyczną na Akademiach postulował jej odnowienie w duchu funkcjonalnym, tak by program odpowiadał potrzebom współczesnych czasów i podążał za najnowocześniejszymi panującymi w sztuce trendami.

Dorota Stolarska-Kultys