Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Małorolni" to rysunek wykonany ołówkiem na papierze. Pochodzi z większej serii prac podejmujących ten sam temat. Władysław Strzemiński przedstawił na nim kobietę i mężczyznę ukazanych w syntetyczny sposób za pomocą miękkich konturowych linii, z których część jest cienka i delikatna, a część mocno pogrubiona. Postacie zwrócone są w przeciwne strony, jak gdyby artysta chciał w ten sposób zaakcentować wynikającą z biedy konieczność rozejścia się ich w poszukiwaniu pracy. Analiza innych rysunków z tej serii pozwala rozpoznać w obrębie kompozycji także bardzo lakoniczny zarys kury, znajdującej się w lewym dolnym rogu. Ten sam motyw pojawia się także w innych pracach, w wykonanym tuszem szkicu „Chłop z kurą" (1950) oraz znajdującym się w zbiorach Muzeum rysunku „Chłop, studium do kompozycji <>". Podobnie jak we wcześniejszych realizacjach, Strzemiński posłużył się tu kalką techniczną. Stanowiła ona rodzaj matrycy, z której przenosił kontury kształtów odciskając je na miękkim papierze, a następnie obwodząc odcisk ołówkiem. Poszczególne prace były wynikiem różnych kombinacji i konfiguracji form pochodzących z tego swoistego „alfabetu”. Elementem formotwórczym jest w „Małorolnych" ta sama organiczna linia, którą Strzemiński posługiwał się w swoich wcześniejszych realizacjach, zarówno pejzażach morskich z lat 30., jak i konturowych rysunkach z czasów wojny, a także powojennych pejzażach. W omawianej pracy nie jest ona już jednak tak płynna, a bardziej kanciasta, miejscami prosta lub porwana. Kreślone przez nią kształty są też znacznie mniej abstrakcyjne. Można odnaleźć w nich nawiązanie do realistycznych obrazów Jeana-François Milleta. Ukazując chłopów, artysta sięga także do tematyki bliskiej ówcześnie obowiązującemu nurtowi socrealizmu, jednak sposób ujęcia wskazuje na próby poszukiwania własnej koncepcji realizowania jego haseł. „Realizm” u Strzemińskiego nie polega na naśladownictwie świata, ale na przedstawieniu procesu widzenia. Według artysty sztuka przedstawiająca nie służy bowiem oddaniu rzeczywistości, ale, jak pisał, „jest narzędziem poznania” („Realizm w malarstwie", 1948 r.). Strzemiński starał się wykazać, że pomimo obowiązującej doktryny można zajmować się zagadnieniami plastycznymi, formą i procesami widzenia. Swoje poglądy na ten temat publikował w czasopiśmie „Wieś”, jednak nie spotkały się one z pozytywnym odbiorem komunistycznych władz. Jako alternatywę dla socrealizmu proponował „realizm sztuki abstrakcyjnej”. Twierdził, że sztuka jest zawsze realistyczna, realizm zaś nie jest wartością stałą, ale zmieniającą się wraz z transformacją jakiej podlega świadomość wzrokowa.

Dorota Stolarska-Kultys