Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Łuczniczka" to jeden z licznych zrealizowanych przez Janusza Marię Brzeskiego fotomontaży. Artysta rozwinął swoje zainteresowanie fotograficznym kolażem we Francji, gdzie podczas pobytu w Paryżu w latach 1929–1930, zetknął się z surrealizmem. Po powrocie do Polski upowszechnił tę technikę w wysokonakładowej prasie. Fotomontaż idealnie wpisywał się w nowoczesny wizualny język kultury masowej rozkwitającej w latach 30. Łącząc sztukę z techniką, wykorzystując gotowe wytwory uzyskane drogą mechaniczną, syntezując wielość zjawisk w jednym miejscu, był formą najlepiej oddającą dynamikę wielkomiejskiej cywilizacji i społeczeństwa urzeczonego jej zdobyczami. Już w 1924 roku Mieczysław Szczuka, prekursor fotomontażu w Polsce, głosił, że jest to „zjawisko wzajemnego przenikania się najróżniejszych zjawisk zachodzących we wszechświecie [...] nowoczesna epopea” („Blok”, 1924, nr 9).

W pracy „Łuczniczka" Brzeski wykorzystał fotografię ukazującą kwitnące drzewa owocowe w sadzie, na którą, na pierwszym planie, nakleił postać łuczniczki i fragmenty powiększonych ukwieconych gałęzi. Dziewczyna o sprężystej, wysportowanej sylwetce wpisuje się w nowy model kobiecości lansowany w dwudziestoleciu międzywojennym. Na przełomie lat 20. i 30. zachęcano kobiety do zdrowego trybu życia, ćwiczeń fizycznych, ruchu i aktywnego wypoczynku na świeżym powietrzu. Zalecano im także udział w zawodach sportowych, zarezerwowanych wcześniej przeważnie dla mężczyzn. W popularyzowaniu nowej kobiecości szczególna rolę odgrywała prasa, odpowiedzialna za kształtowanie świadomości ówczesnego społeczeństwa. W 1929 roku czasopismo „Przegląd Mody” głosiło: „Pięknością naszych czasów jest Diana […] smukła, z lekko napiętymi mięśniami ud, z ramionami prężącymi się w dal, o głowie małej, drobnej i jędrnych piersiach, o sylwetce w liniach harmonijnych, nie zniekształconych przez najmniejszy nawet podkład tłuszczu” („Przegląd Mody” 1929, nr 6.). Ubrana w sportowy strój łuczniczka z fotomontażu Brzeskiego ucieleśnia opisany ideał. To propagandowo ujęty symbol rozkwitającej na przełomie lat 20. i 30. nowej kobiecości. W pracy dostrzec też można także bezpośrednie nawiązanie do mitycznego wzorca – rzymskiej bogini Diany (greckiej Artemidy), którą w sztuce przedstawiano zwykle jako młodą dziewczynę w krótkim chitonie, z łukiem, który był jej atrybutem. Fotomontaż powstał zapewne z przeznaczeniem do masowego kolportażu prasowego. Świadczą o tym zawarte na odwrocie notatki przeznaczone dla drukarza. W okresie międzywojennym Brzeski pracował dla koncernu „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, a jego kompozycje ilustrowały okładki i artykuły m.in. w czasopismach „Tajny Detektyw” i „As”.

Dorota Stolarska-Kultys