Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Metal" to projekt plakatu łączący w sobie fotogram z elementami montażu negatywowego. W górnej części kompozycji umieszczona została fotografia przedstawiająca w dużym zbliżeniu mechanizm kół lokomotywy. U dołu, na czarnym tle, znajdują się luźno rzucone białe litery układające się w słowo „METAL”, poniżej pusta biała przestrzeń. Wykorzystana w kompozycji fotografia zdradza charakterystyczną dla czasów Brzeskiego fascynację postępem technicznym, przemysłem i mechanizacją. Lokomotywa – symbol prędkości – jest tu niemalże abstrakcyjnym bytem złożonym z niezliczonej ilości nitów, trybów i tłoków, które tworzą idealnie funkcjonującą konstrukcję. Fotografia jako medium skrajnie precyzyjne pozwala na uchwycenie tych wszystkich, często niedostrzegalnych, szczegółów i ukazanie ich w zupełnie nowym, wydobywającym piękno ich struktury, ujęciu.

Brzeski rozpoczął eksperymenty z fotografią podczas swojego pobytu w Paryżu w latach 1929-1930. Powstały wówczas jego pierwsze zdjęcia, fotomontaże i fotogramy. W pracach, w których posługiwał się montażem, czerpał przeważnie z surrealizmu. W fotografii deklarował podporządkowanie kompozycji rygorowi geometrii charakterystyczne dla koncepcji fotografii konstruktywistycznej Aleksandra Rodczenki. Jednocześnie bliskie było mu podejście właściwe dla nurtu niemieckiej Nowej Rzeczowości (Neue Sachlichkeit), postulującej obiektywne przedstawianie rzeczywistości, i Nowego Widzenia (Neues Sehen) skupionego na materialności zwykłych przedmiotów i wytworach nowoczesnej mechanicznej cywilizacji. Fotografia „nowowidzeniowa” zmierzała do zerwania z tradycyjnymi malarskimi wzorcami komponowania ujęć na rzecz nowego języka „czystej” wypowiedzi fotograficznej, czemu służyć miały nowe rozwiązania formalne, takie jak zbliżenia, rytmizacja, nieoczywiste kadrowanie czy ujęcia z góry. Brzeski stosował je również w swoich pracach, czego najlepszym przykładem jest znajdujący się w zbiorach Muzeum Sztuki, a pochodzący z 1935 roku „Reportaż z Gdyni". Swoje oczekiwania wobec fotografii, a także filmu, artysta ujął w artykule z 1932 roku „Miasta − które czekają na swoich reżyserów": „Oto tematy: Dym, Węgiel, Maszyna, Nafta. [...] Fotografujcie szkło, wodę rozedrganą, pędzące ekspresy, przesuwające się zwrotnice. Pokażcie labirynt szyn ginących na sentymentalnym horyzoncie i sygnały kolejowe. [...] Pokażcie pracę trybów, maszyn, ujmijcie je w rytm, sfilmujcie w całym blasku rozdygotanych połysków i drgań, pracujących HP [koni mechanicznych].” („Kurier Filmowy” dodatek do „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, 29 XI 1932, nr 48).

Projekt plakatu „Metal", wraz z inną, pochodząca z początku lat 30., pracą Brzeskiego „Kompozycja 129" (też w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi) zaprezentowane zostały na „I Wystawie Fotografii Modernistycznej", którą artysta zorganizował wraz z Kazimierzem Podsadeckim w Muzeum Przemysłowym w Krakowie. Dzięki międzynarodowym kontaktom m.in. Jana Brzękowskiego, paryskiego korespondenta koncernu „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, z którym Brzeski i Podsadecki współpracowali, na ekspozycji udało się pokazać prace czołowych twórców fotografii eksperymentalnej, m.in. László Moholy-Nagy’a, Hansa Richtera i Man Raya.

Dorota Stolarska-Kultys