Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Cztery fotografie pochodzą z obszernego, liczącego około dwadzieścia tysięcy zdjęć, cyklu Zapis socjologiczny, realizowanego przez Zofię Rydet od 1978 roku niemal do jej śmierci w 1997 roku. Przez prawie dwadzieścia lat autorka odwiedziła z aparatem mieszkańców ponad stu miejscowości, w większości wsi, znajdujących się w różnych rejonach Polski, głównie na Podhalu i Górnym Śląsku, ale także na Lubelszczyźnie, Rzeszowszczyźnie i Suwalszczyźnie. Fotografowała ich w domowym otoczeniu, zachowując względnie ścisły rygor kompozycyjny. Swoich bohaterów sadzała na tle najbardziej reprezentacyjnej ściany, w konkretnej pozie, frontem do aparatu, a zdjęcie wykonywała za pomocą szerokokątnego obiektywu, z mocnym fleszem i dużą głębią ostrości, by wydobyć jak najwięcej detali wnętrza. Nie używała statywu, a stosowany przez nią obiektyw deformował fotografię zaburzając kąty i linie proste, które odchylając się od pionu, nadawały obrazom poetyki bliskiej malarstwu naiwnemu.

Pierwotnym założeniem Rydet było ukazanie człowieka w kontekście wnętrza jego domu. Dom był dla niej, jak pisała, „obrazem człowieka” (Zofia Rydet o swojej twórczości, Gliwice 1993). Z czasem wykonywane przez nią fotografie przestały pełnić jedynie funkcję dokumentalnego zapisu, stając się rodzajem opowieści o ludzkim losie. Zauważyła też, że w pewnym sensie przedłużają one życie ukazanym na nich ludziom. W filmie Andrzeja Różyckiego Nieskończoność dalekich dróg. Podpatrzona i podsłuchana Zofia Rydet A.D. 1989, autorka mówiła o swoich śląskich bohaterach: „Ich już połowy nie ma. Jak teraz chodziłam po Śląsku do tych chat do domków, to 10, 15 domków przeszłam, a z tych wszystkich w zaledwie pięciu jeszcze ludzie żyją. U mnie oni są na fotografii pokazani i w Paryżu, i w Nowym Jorku, i w Kioto, i w Polsce, i oni są w jakiś sposób wciąż jeszcze żywi...”.

W Zapisie socjologicznym Rydet starała się utrwalić to, co się zmieniało, odchodziło do przeszłości i znikało. Niewątpliwy wpływ wywarła na jej całą twórczość pokazywana w Warszawie w 1959 roku wystawa Edwarda Steichena Rodzina człowiecza, która rozpowszechniła w Polsce ideę fotografii humanistycznej. W samym Zapisie dostrzec można analogie do prac Augusta Sandera, który w latach 20. XX wieku w podobny sposób dokumentował oblicze społeczeństwa niemieckiego. Ze względu na tematykę i ukazywanie biedy, prace z cyklu bywają również zestawiane z dokonaniami działającej w latach 30. amerykańskiej Farm Security Administration.

Dorota Stolarska-Kultys