Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Praca Maneż konnej artylerii (1915) ukazuje grupę jeźdźców poruszających się w ruchu okrężnym w obu kierunkach w wydzielonej przestrzeni ujeżdżalni wojskowej. Charakterystyczne kształty ich czapek, tzw. maciejówek, pozwalają na rozpoznanie w nich kawalerzystów z legionów polskich. Efekt głębi optycznej obrazu wzmocniony jest przez umieszczenie emblematycznej postaci jeźdźca składającego się do strzału na pierwszym planie kompozycji oraz fragmentu zabudowań, prawdopodobnie koszarów wojskowych, w tle obrazu. Maneż konnej artylerii to jedna z prac Leona Chwistka z okresu poprzedzającego formistyczną fazę jego twórczości. Rysunek ten zapowiada inne obrazy powstałe z wykorzystaniem motywu jeźdźca. Są to rysunki wiążące wrażenie ruchu ze zjawiskiem oscylacji znaczeniowej kształtów oraz złożone kompozycje olejne z lat 30., tj. Karuzela (1936), Defilada (1937) czy Bitwa (Wojna 1939 roku) (ok. 1939). W pracach tych manifestują się transformacje postawy Chwistka wobec wojny – od początkowego entuzjazmu wobec walki o niepodległość, przez zdystansowanie wobec militaryzmu nasilającego się w życiu społecznym lat 30., po zaskoczenie impetem nowoczesnej wojny na początku ii wojny światowej. Dojrzała twórczość artystyczna Chwistka ukształtowała się w dialogu z kubizmem i futuryzmem, z którymi zetknął się on w czasie pobytu w Paryżu w latach 1912–1914. Artysta studiował wówczas matematykę i równolegle uczęszczał na zajęcia z rysunku. w okresie tym wykonał prawdopodobnie pierwsze prace futurystyczne. W 1914 roku wstąpił do paryskiego oddziału konspiracyjnej organizacji „Strzelec”; bezpośrednio po wybuchu wojny wyjechał do Krakowa i znalazł się w szeregach pierwszej brygady legionów. Podczas służby opracował formułę matematyczną ułatwiającą kierowanie ogniem artyleryjskim. uczestniczył w działaniach bojowych do 1916 roku, po czym został zwolniony ze służby ze względu na stan zdrowia.

Paweł Polit (Cytat za: Wielka Wojna, red. P. Kurc-Maj, P. Polit, A. Saciuk-Gąsowska, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2018, s. 155).