Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Pieta", znana również jako „Matka z martwym synem", to rzeźba z brązu przedstawiająca siedzącą kobietę, podtrzymującą ciało młodego mężczyzny – jej syna, leżące w fałdach sukni rozpostartych między kolanami. Zwarta kompozycja jest zdominowana przez postać matki i jej obszerne, udrapowane okrycie, w którym „zatapia” się przedstawione w pozie embrionalnej ciało młodzieńca. Trudno jednoznacznie rozgraniczyć obie sylwetki, tworzą one rodzaj monolitu, w którym oba ciała łączą się ze sobą. Artystka nawiązuje do chrześcijańskiego przedstawienia Matki Boskiej trzymającej na kolanach martwego Jezusa, jak jednak sama wielokrotnie podkreślała, rzeźba nie jest dziełem o charakterze religijnym. Wywodzący się z niemieckiej sztuki średniowiecznej motyw mówi o cierpieniu Marii, które jest jednocześnie bólem i bezradnością odczuwanymi przez każdą matkę, stającą w obliczu śmierci dziecka. „Pieta" Kollwitz różni się też nieco od swego pierwowzoru. Zmarły syn nie spoczywa na kolanach matki, lecz leży na ziemi między jej nogami, przypominając dziecko szukające schronienia.

Artystka rozpoczęła pracę nad rzeźbą w 1937 roku, dedykując ją synowi Peterowi, który zginął w 1914 roku walcząc w I wojnie światowej. W rocznicę jego śmierci, 22 października 1937 roku, napisała w dzienniku: „Pracuję nad małą rzeźbą będącą efektem moich rzeźbiarskich eksperymentów nad przedstawieniem starości. Przybrała ona kształt <>. Matka siedzi, jej martwy syn leży na jej łonie między kolanami”. Pozbawiona patosu kompozycja odnosząca się do prywatnego doświadczenia Kollwitz to symbol cierpienia wszystkich matek, których synowie zginęli w podobny sposób -  śmiercią uważaną powszechnie za akt bohaterstwa i poświęcenia za ojczyznę, jednak z perspektywy rodzica bezsensowną i niesprawiedliwą. Mimo, że cierpienie dotyka obojga rodziców, szczególne miejsce artystka przypisuje kobiecie – matce, która tracąc dziecko traci część siebie. W jednej z wypowiedzi zwracała uwagę, że kobieca zdolność do poświęceń wiąże się często z większym bólem niż oddanie własnego życia.

Jest to jedna z wielu prac artystki o wydźwięku antywojennym, Kollwitz podejmowała ten temat także m.in. w serii powstałych w latach 1922 – 1923 drzeworytów „Der Krieg" („Wojna") i grafice „Nie wieder Krieg!" („Nigdy więcej wojny!") z 1924 roku. W 1993 roku powiększona kopia „Piety" została umieszczona w centralnym miejscu berlińskiego Neue Wache. Zbudowany na początku XIX wieku neoklasycystyczny posterunek straży królewskiej, po I wojnie światowej stał się miejscem upamiętnienia jej ofiar, a po zjednoczeniu Niemiec Centralnym Pomnikiem Ofiar Wojny i Dyktatury Republiki Federalnej Niemiec.

Dorota Stolarska-Kultys