Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Boże narodzenie" to rysunek wykonany tuszem na papierze, przedstawiający scenę narodzin Jezusa w betlejemskiej stajence. Pośród znacznie uproszczonych, linearnych kształtów da się rozpoznać sylwetki zgromadzonych wokół żłobu Maryi i Józefa, otaczających ich zwierząt oraz znajdującego się w lewym górnym rogu anioła. Syntetycznie ukazana scena zbudowana została grubą urywaną linią, która nie tyle akcentuje formy, co wyznacza plany i kierunki kompozycji. Praca pochodzi z okresu, w którym Jan Hrynkowski współtworzył w Krakowie ugrupowanie Formistów (Ekspresjonistów Polskich) – działającą w latach 1917-1922 formację, której członkowie głosili prymat formy nad treścią i sprzeciwiali się realizmowi. Inspiracje czerpali zarówno z europejskich ruchów awangardowych, jak i ze sztuki ludowej. Charakterystycznym elementem ich prac były deformacje lub geometryzacje przedstawionych postaci i przedmiotów właściwe dla ekspresjonizmu, kubizmu i futuryzmu oraz prymitywizacje i uproszczenia zaczerpnięte od rodzimych twórców naiwnych. W „Bożym narodzeniu" Hrynkowski również wprowadza zniekształcenia, wertykalnie wydłużając przedstawione postaci. Zabieg ten wraz z rytmicznym układem nadaje kompozycji ekspresjonistycznego charakteru. Artysta czerpie jednak nie tylko z eksperymentów awangardowych, ale także z dzieł twórców ludowych, w tym z drzeworytu. Zafascynowany tą techniką, między innymi za sprawą kontaktów z plastykami zrzeszonymi w poznańskim ugrupowaniu Bunt, sam również wyrażał się za jej pomocą. Obok litografii była to najchętniej stosowana przez niego metoda graficzna. Również omawiana praca istnieje także w formie drzeworytu wykonanego przez autora w 1921 roku. Opracowywanie tego samego motywu w różnych technikach było cechą charakterystyczną dla całej twórczości Hrynkowskiego. Tematyka religijna stanowiła jeden z najchętniej podejmowanych przez niego w rysunkach i grafikach wątków. Omawiany rysunek umieszczony został również na wykonanym w technice litografii plakacie do odbywającej się w 1919 roku w Krakowie Wystawy Formistów Polskich TPSP.

Dorota Stolarska-Kultys