Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Opis kuratorski

Ostatnia z 5 reprodukowanych w teoretycznej rozprawie Kobro i Strzemińskiego „Kompozycji przestrzennych", autorsko tytułowana i datowana. Pokazywana przez autorkę zapewne kilkakrotnie, w tym na dwóch ważnych „Wystawach Grupy Plastyków Nowoczesnych" (Warszawa – Łódź, 1933). Dzieliła wojenny los innych realizacji skazanych na zagładę, ocalona w 1940 roku, po wojnie weszła do kolekcji łódzkiej. Skomponowana, równie zgodnie jak poprzednie z teoretycznymi założeniami, w granicach „strefy rzeźbiarskiej” określonej  figurą  graniastosłupa  o wymiarach zbliżonych do „Kompozycji  przestrzennej  (3) i (4)", lecz „niższego” czy „węższego”, ale w analogicznych proporcjach  8:5. Monochromatyczna (biała), zestawiona z kilku horyzontalno–wertykalnie rozmieszczonych modularnych i rytmicznie proporcjonalnych płaszczyzn, z których jedna esowato wygięta. Otwarta ze wszech stron na przestrzeń.

Zenobia Karnicka, cytat z katalogu: „Katarzyna Kobro 1989-1951. W setną rocznicę urodzin", kat. wystawy, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź, 1998, s. 133

Ocalona na początku II wojny światowej „Kompozycja przestrzenna (5)" z 1929 roku to jedna z pięciu monochromatycznych prac z cyklu dziewięciu Kompozycji. „Rzeźba unistyczna ma na celu osiągnięcie jedności rzeźby z przestrzenią, jedności przestrzennej. […] jest rzeczą znajdującą się w przestrzeni, lecz jednocześnie odbywającą się w czasie“ – pisali Kobro i Strzemiński w opublikowanej dwa lata później „Kompozycji przestrzeni. Obliczeniach rytmu czasoprzestrzennego". Punktem wyjścia dla zrozumienia sposobu istnienia rzeźby w przestrzeni było uznanie, że przestrzeń jest ciągła i równomierna, a poszczególne elementy rzeźby winny być traktowane równoważnie. Formowaniem otoczenia rzeźby, a nie jej bryły, rządziła reguła matematycznych rytmów. Rytm liczb i miar otwierał ją na to, co znajduje się wokół niej. Kształt rzeźby unistycznej był więc wyrazem stosunków przestrzennych. To rytm organizował jedność i równowagę bycia w przestrzeni, znosił dzielące ją granice. W pięciu monochromatycznych „Kompozycjach" biel pełni znaczenie szczególne. Powoduje jedność optyczną, tworzy strukturę uniwersalną, która prowadzi rzeźbę ku nieskończoności.

Magdalena Ziółkowska, cytat za: „Korespondencje. Sztuka nowoczesna i uniwersalizm", red. Jarosław Lubiak, Małgorzata Ludwisiak, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź, 2012, s. 380