Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Fotografie „Pachnąca", „Opanowana" i „Spokojna" należą do obszernej serii „O niej", nad którą Teresa Gierzyńska pracowała od początku lat 70. do 2018 roku. Jest to subtelna i intymna opowieść o kobiecości, emocjach i odczuwaniu świata snuta na granicy realności i fikcji, dokumentu i kreacji. Fotografie stanowią rodzaj odpowiedzi autorki na swego rodzaju „męskie spojrzenie”, odzwierciedlone w wielu aktach prezentujących kobiece ciało wyłącznie jako obiekt pożądania i w ten sposób uprzedmiotawiające je. W swoich pracach Gierzyńska stara się natomiast pokazać cielesność kobiet z ich własnego punktów widzenia. W sposób bezkompromisowy wyzwala je z konwenansów i oczekiwań społecznych, podejmując odważne kwestie łamiące tabu. Stany, których doświadcza bohaterka zdjęć, tytułowa „ona” mają charakter uniwersalny – przeżywa smutek, choruje, jest zła, samotna, ale też spokojna, szczęśliwa, zmysłowa lub wulgarna. Autorka nie ocenia tych emocji, ale rejestruje to, czego sama doświadcza, zmiany nastrojów czy zmiany w swoim ciele takie jak ciąża czy miesiączka.

Zbiór fotografii z serii „O niej", chociaż nie stanowi linearnej narracji, można traktować jak rodzaj dziennika: zapisu codzienności i katalogu rożnych stanów, z którymi identyfikować się może wiele kobiet. Tę uniwersalność gwarantuje sposób ujęcia - ciasne kadrowanie, fragmentarycznie ukazane ciało wymykając się spojrzeniu, czasem widmowo rozmyte, ginące w cieniu albo odważnie wyeksponowane w ujęciach „en face", na których autorka patrzy wprost w obiektyw. Gierzyńska nie miała własnej pracowni, dlatego jej fotografie powstawały w prywatnej przestrzeni domu. Najczęściej były to łazienka albo sypialnia, gdzie dodatkowym walorem, jak w obrazie „Spokojna", stawała się pościel, której fałdy tworzyły spójną organiczną całość z ciałem. Przestrzeń domu wprowadzała do fotografii intymność, ale można ją interpretować także jako miejsce stereotypowo przypisywane kobietom. Być może takie rozumienie prac artystki nie było jej intencją, jednak pozwala na nie spojrzeć także z innej, bardziej feministycznej perspektywy. W ten sposób serię „O niej" analizowała Joanna Kordjak, kuratorka zorganizowanej w Zachęcie (2022) monograficznej wystawy Gierzyńskiej. W towarzyszącym jej katalogu napisała: „W patriarchalnym społeczeństwie przestrzeń domu tradycyjnie przeznaczona kobietom utrwalała ograniczający ich wolność stereotypowy podział ról” i zwracała uwagę na to, że twórczość Gierzyńskiej pozostawała nieco w cieniu działalności jej męża, Edwarda Dwurnika. Artystka zajmowała się jego sprawami i domem, a dopiero pomiędzy tymi obowiązkami także swoją pracą artystyczną. Jej sytuacja była w ten sposób egzemplifikacją sytuacji, w której kobieta–artystka dysponuje znacznie mniejszą przestrzenią na rozwijanie własnej działalności artystycznej niż jej partner, a jej twórczość może się realizować przede wszystkim w intymnych sferach domu – miejscu, gdzie spędza najwięcej czasu ze względu na inne obowiązki. To doświadczenie podobnie jak sam temat prac związanych z osobistymi, często intymnymi przeżyciami i odczuciami, również może być wspólne dla wielu kobiet.

Dorota Stolarska-Kultys