Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Plakat zrealizowany w technice litografii przedstawia uskrzydloną istotę o uśmiechniętej ludzkiej twarzy. Postać wskazuje na napis informujący o „I Wystawie Ekspresjonistów Polskich i malowideł podhalańskich na szkle”. W warstwie estetycznej kompozycji widoczne są wpływy ekspresjonizmu oraz kubistyczne zgeometryzowanie form. Zapowiadana przez plakat wystawa odbyła się 14 listopada 1917 roku w siedzibie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie i jest uważana za pierwszą wystawę sztuki awangardowej w Polsce.

Na ekspozycji zaprezentowano prace osiemnastu artystów. Obok autora plakatu, Tytusa Czyżewskiego, byli to m.in. Zbigniew i Andrzej Pronaszkowie, Leon Chwistek, Henryk Gotlib, Tymon Niesiołowski i Stanisław Ignacy Witkiewicz. Przy okazji wystawy została ogłoszona programowa deklaracja ugrupowania Ekspresjoniści Polscy (od 1919 roku formiści), założonego przez Czyżewskiego i braci Pronaszków. W zaprezentowanym wówczas eseju Zbigniewa Pronaszki znalazła się deklaracja, że najważniejszą kwestią dla sztuk plastycznych jest autonomia artystyczna formy, a celem malarstwa odejście od naturalizmu i realizmu na rzecz powrotu do obrazu. Zrzeszeni w stowarzyszeniu artyści nawiązywali do współczesnych im tendencji sztuki europejskiej, szczególnie do kubizmu, futuryzmu i ekspresjonizmu, upraszczając i geometryzując formy czy budując kompozycję w oparciu o rytmy i silnie dynamizujące ją kontrasty. Jednocześnie, jako spadkobiercom Młodej Polski, a także w związku z burzliwymi losami Polski w czasie I wojny światowej, istotna była dla nich idea znalezienia stylu narodowego. Te poszukiwania przejawiały się w czerpaniu inspiracji z polskiej tradycji romantycznej i sztuki ludowej. Formiści odrzucali jednak charakterystyczną dla młodopolskich twórców dekoracyjność na rzecz nowych środków wyrazu i dążyli do wypracowania formuły dla narodowej polskiej sztuki, która byłaby zgodna z kanonami sztuki nowoczesnej. Z tego względu na I wystawie Ekspresjonistów Polskich obok awangardowej twórczości znalazła się również znacząca reprezentacja malowideł podhalańskich na szkle.

Tytus Czyżewski brał udział później w kolejnych wystawach ugrupowania, które odbywały się w Warszawie, Lwowie i Poznaniu.

Dorota Stolarska-Kultys