Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Miasto nieznane” to obraz olejny na płótnie, przedstawiający grupę budynków malowanych płasko, bez światłocienia, z wyraźnym konturem, w kolorach żółtawym, brązowym i zielonawym. W górnej części kompozycji unosi się nad nimi brunatne niebo poprzecinane liniami drutów telefonicznych i elektrycznych. W dolnej części znajdują się odpowiadające im linie płyt brązowego trotuaru. Na trotuarze umieszczona została owalna forma mogąca symbolizować prowadzący w głąb otwór, wypełniona fakturą przypominającą deski, z których jedna ma tajemnicze zaciemnienie wyglądające jak zawiniątko lub kolejne przejście głębiej. Ukazane przez Jerzego Krawczyka miasto przepełnia nieskończona pustka, potęgowana perspektywicznym ujęciem ulic. Uderza w nim niepokojący brak ludzi i unosząca się nad nim widmowa cisza. Stanowiące znaczną część dorobku artysty pejzaże tego rodzaju, przedstawiające przede wszystkim widoki Łodzi, bywają interpretowane na różne sposoby. Pisano o nich między innymi, że ukazują miasto od strony jego brzydoty. Są, jak zauważała Urszula Czartoryska, „lakoniczne i proste, zrytmizowane, a nade wszystko jakby oschłe tą pozorną programową oschłością, jaką – wydaje się – artysta zachowywał, chcąc ocalić swą wrażliwość przed naporem szczególnej, agresywnej atmosfery tego miasta” („Jerzy Krawczyk 1921–1969, malarstwo”, Łódź – Warszawa 1971). Można je również interpretować przez pryzmat biografii autora. W 1957 roku zmarło jego nienarodzone dziecko, a dramat i cierpienie zostały przez niego wyrażone w serii dzieł przepełnionych pustką. W niektórych, jak w omawianym „Mieście nieznanym” czy „Miejscu na Ziemi”, pojawia się zawiniątko przypominające ciało niemowlęcia owinięte w tkaninę.

Wyludnienie w pracach artysty jest też ostatnio odczytywane jako nawiązanie do dramatycznych skutków II wojny światowej, w tym do Zagłady, która była tematem często przez niego podejmowanym. Na taką interpretację zwrócono uwagę podczas wystawy „Jerzy Krawczyk. Myszy i ludzie” prezentowanej w dniach 1.07 – 25.09.2022 w Muzeum Sztuki w Łodzi. Artysta podchodził do wojennej hekatomby w sposób metaforyczny, prowadząc narrację na bardzo wielu poziomach i posługując się różnymi sposobami reprezentacji. Zmagając się z „niewyobrażalnością” wydarzenia, w którym przemoc i śmierć doświadczone zostały na niespotykaną wcześniej skalę, poszukiwał nowych form wyrazu. Przyjęte konwencje i mówienie wprost okazały się bowiem niewystarczające w zderzeniu z tym tematem. Jedną ze strategii Krawczyka stało się operowanie brakiem. Za jego pomocą artysta akcentował pustkę po świecie i ludziach, którzy bezpowrotnie zniknęli. Jego prace stanowią swego rodzaju reprezentację nieobecności. W obrazie „Miasto nieznane” i podobnych realizacjach, artysta ukazał konsekwencje opustoszenia miejskiego krajobrazu. Jest to symboliczna emanacja tego doświadczenia. 

Dorota Stolarska-Kultys