Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

"Teka graficzna Spiel und Gleichnis" to zbiór dwunastu dwubarwnych odbitek graficznych wykonanych w technice serigrafii na papierze. Towarzyszy im kartka z poetyckim tekstem, wyjaśniającym zamysł stojący za przedstawionymi seryjnymi układami. Praca jest niedatowana, jednak tego rodzaju cykle oparte na powtarzaniu pewnych zestandaryzowanych elementów i form w kolejnych, nieco różniących się od siebie kompozycjach, pojawiły się w twórczości Antona Stankowskiego w latach 50. XX wieku. Artysta czerpał tu zapewne z doświadczeń sztuki konkretnej, z którą zetknął się kilkanaście lat wcześniej w Zurychu, gdzie mieszkał i pracował w latach 1929–1934. Tworzący w tym nurcie artyści odwoływali się do seryjności, by eksplorować dostępne wariacje kolorów i form w geometrycznych kompozycjach. Jedną z pierwszych tego typu realizacji była powstała między 1935 a 1938 rokiem teka "15 Variations on a Theme" Maxa Billa. Szwajcarski artysta, podobnie jak później Stankowski, dołączył do rysunków tekst, w którym wyjaśniał zasady, w oparciu o które konstruował kolejne układy. Tego rodzaju seryjne rozwiązania służyły eksplorowaniu systemów oraz relacji zachodzących między formami i kolorem, a także analizowaniu wzajemnego oddziaływania barw. Stosowanie układów, które składały się z podlegających zmianom stałych motywów, dawało możliwość zaobserwowania w kolejnych transformacjach zupełnie nowych i zaskakujących struktur i rytmów. Podstawowym budulcem tego rodzaju kompozycji były geometryczne formy. U Stankowskiego są to czarne i czerwone odcinki, które w kolejnych odbitkach są przemieszczane, obracane, ukazywane w lustrzanym odbiciu, skracane lub wydłużane. Tego rodzaju kombinacje koloru i formy mogą być ciągłe i nieskończone. Dla artystów z nurtu sztuki konkretnej oznaczało to przede wszystkim grę środków plastycznych, jednak Stankowski, wychodząc od form geometrycznych, sięga nieco dalej. Interesują go zagadnienia związane z perspektywą, dynamiką, problematyką widzenia, zasadami rządzącymi kompozycją czy zawartym w niej elementem spontaniczności. Zgodnie z towarzyszącym odbitkom tekstem, niosą one także pewne znaczenie symboliczne. Posługując się formą i kolorem artysta ukazuje opozycję jednostki wobec grupy. Czarne elementy to tłum, zaś pojedynczy czerwony odcinek to „bycie sobą”, „ja”. Kolejne transformacje mogą być interpretowane jako ich wzajemne relacje. Białe tło staje się tu płaszczyzną działań pozostałych dwóch kolorów, areną napięć i przekształceń.

Dorota Stolarska-Kultys